Khoai tây, loại củ giàu dinh dưỡng quen thuộc trong bữa ăn của người Việt, không chỉ là nguồn thực phẩm quan trọng mà còn là cây trồng mang lại giá trị kinh tế cao. Tuy nhiên, để có được vụ mùa bội thu, bà con nông dân cần nắm vững kỹ thuật trồng và chăm sóc, đặc biệt là kiến thức về phòng trừ sâu bệnh hại. Bài viết này sẽ cung cấp cho bà con cái nhìn tổng quan về các loại sâu bệnh thường gặp trên cây khoai tây và biện pháp phòng trừ hiệu quả, giúp bà con bảo vệ năng suất cây trồng.
Sâu hại: Kẻ thù giấu mặt đe dọa năng suất khoai tây
Sâu hại là một trong những nguyên nhân chính gây thiệt hại cho vụ mùa khoai tây. Chúng không chỉ gây hại trực tiếp bằng cách ăn lá, cắn phá củ mà còn gián tiếp truyền bệnh virus nguy hiểm. Dưới đây là một số loại sâu hại phổ biến và biện pháp phòng trừ hiệu quả:
1. Bọ phấn (Bemisia tabaci): Kẻ hút nhựa dai dẳng
Đặc điểm:
- Kích thước nhỏ, phủ lớp sáp trắng, chân dài mảnh.
- Ấu trùng màu vàng nhạt, di chuyển chậm.
Tác hại:
- Hút nhựa cây, làm cây héo úa, vàng lá.
- Tạo điều kiện cho nấm mốc phát triển.
- Truyền bệnh virus nguy hiểm.
Biện pháp phòng trừ:
- Canh tác:
- Tiêu hủy tàn dư cây trồng sau thu hoạch.
- Luân canh với cây trồng khác họ.
- Hóa học: Tham khảo hoạt chất Dinotefuran, Thiamethoxam (đăng ký cho cà chua) để phòng trừ.
2. Ruồi hại lá (Liriomyza sp.): Vết sần sùi trên lá – Dấu hiệu nhận biết
Đặc điểm:
- Ruồi nhỏ màu đen, dài 2-3mm.
- Ấu trùng là dòi, không chân, màu trắng trong.
Tác hại:
- Ruồi cái đẻ trứng và chích hút nhựa, tạo vết sần trên lá.
- Ấu trùng đục đường ngoằn ngoèo trên lá, làm giảm khả năng quang hợp.
- Tạo điều kiện cho nấm bệnh xâm nhập.
Biện pháp phòng trừ:
- Canh tác:
- Sử dụng phân hữu cơ hoai mục.
- Dùng bẫy dính màu vàng để thu hút ruồi trưởng thành.
- Cắt tỉa, tiêu hủy lá bị hại nặng.
- Hóa học: Sử dụng thuốc Cyromazine (Trigard 100SL).
3. Rệp đào (Myzus persicae): Mối nguy hại từ những con rệp bé nhỏ
Đặc điểm:
- Có hai dạng: có cánh và không cánh.
- Sinh sản bằng cách đẻ con.
Tác hại:
- Chích hút dịch cây, làm ngọn non cong queo, rụng sớm.
- Truyền bệnh virus gây khảm lá khoai tây.
- Tiết dịch ngọt, tạo điều kiện cho nấm muội đen phát triển.
Biện pháp phòng trừ:
- Theo dõi vườn trồng thường xuyên, phát hiện và tiêu hủy ổ rệp.
- Sử dụng thuốc Dầu hạt bông 40% + dầu đinh hương 20% + dầu tỏi 10% (GC-Mite 70SL).
Rệp đào trên cây khoai tây, cho thấy cả dạng có cánh và không cánh, đang bám vào ngọn non.
4. Sâu khoang (Spodoptera litura): Loài sâu phàm ăn gây thiệt hại nặng nề
Đặc điểm:
- Bướm màu nâu vàng, cánh có nhiều đường vân.
- Sâu non màu xám tro hoặc nâu đen.
Tác hại:
- Sâu non ăn lá, làm cây sinh trưởng kém.
- Bướm đẻ trứng thành ổ lớn, gây hại nghiêm trọng.
Biện pháp phòng trừ:
- Canh tác:
- Vệ sinh đồng ruộng, làm đất kỹ trước khi trồng.
- Dùng bẫy chua ngọt để bẫy bướm.
- Ngắt bỏ ổ trứng, tiêu diệt sâu non.
- Hóa học: Sử dụng thuốc có hoạt chất Beta-Cyfluthrin + Chlorpyrifos Ethyl (Bull Star 262.5EC) hoặc Cypermethrin (Cypersect 5EC).
5. Sâu xám (Agrotis ypsilon): Mối đe dọa cho cây con
Đặc điểm:
- Bướm màu xám đen, cánh sau màu trắng.
- Sâu non màu đen nâu, đầu đen có hai điểm trắng.
Tác hại:
- Sâu non cắn đứt gốc cây con, làm cây đổ rạp.
- Phá hại mạnh trong điều kiện thời tiết lạnh, ẩm.
Biện pháp phòng trừ:
- Vệ sinh đồng ruộng, dọn sạch cỏ dại.
- Sử dụng thuốc Chlorantraniliprole + Thiamethoxam (Virtako 300SC).
Sâu xám đang cắn phá gốc cây khoai tây con.
6. Rệp sáp (Pseudococcus citri Russo): Kẻ gây hại âm thầm trong quá trình bảo quản
Đặc điểm:
- Hình bầu dục, phủ lớp sáp trắng.
- Rệp cái không cánh, rệp đực có cánh.
Tác hại:
- Gây hại củ khoai trong thời gian bảo quản.
- Chích hút nhựa mầm khoai, làm mầm teo khô, củ cứng.
Biện pháp phòng trừ:
- Bảo quản khoai giống nơi khô ráo, thoáng mát, không xếp quá dày.
- Khử trùng kho chứa trước khi bảo quản.
Bệnh hại: Nỗi lo thường trực của nhà nông
Bệnh hại, không kém phần nguy hiểm so với sâu hại, có thể gây thiệt hại nặng nề cho cây khoai tây, làm giảm năng suất và chất lượng củ. Dưới đây là một số bệnh thường gặp và biện pháp phòng trừ:
1. Bệnh đốm vòng (Alternaria solani): Vết tròn đồng tâm – Dấu hiệu dễ nhận biết
Triệu chứng:
- Trên lá: vết tròn màu nâu sẫm, có vòng tròn đồng tâm màu đen.
- Trên củ: vết tròn lõm, màu nâu sẫm, có vòng đồng tâm.
- Trên thân: vết màu nâu, hơi lõm, có vòng đồng tâm.
Nguyên nhân: Nấm Alternaria solani.
Điều kiện phát triển: Nhiệt độ và độ ẩm cao.
Biện pháp phòng trừ:
- Canh tác:
- Sử dụng giống kháng bệnh.
- Luân canh cây trồng.
- Vệ sinh đồng ruộng.
- Hóa học: Luân phiên sử dụng thuốc Propineb (Antracol 70WP), Azoxystrobin + Difenoconazole (Trobin Top 325SC), Tebuconazole + Trifloxystrobin (Nativo 750WG).
2. Bệnh héo xanh vi khuẩn (Pseudomonas solanacearum): Cơn ác mộng của người trồng khoai tây
Triệu chứng:
- Cây héo, lá không vàng, gốc thối nhũn.
- Củ có dịch nhầy màu trắng, sau chuyển sang màu trắng ngà, có mùi hôi.
Nguyên nhân: Vi khuẩn Pseudomonas solanacearum.
Điều kiện phát triển: Nhiệt độ 30-35 độ C, tồn tại lâu trong đất và củ bệnh.
Biện pháp phòng trừ:
- Canh tác:
- Sử dụng giống kháng bệnh.
- Chọn củ giống kỹ, loại bỏ củ bệnh.
- Luân canh với cây trồng khác họ (cà chua, thuốc lá…).
- Vệ sinh đồng ruộng, tiêu hủy cây bệnh.
- Bón phân hữu cơ, cân đối dinh dưỡng.
- Hóa học: Sử dụng luân phiên thuốc Streptomyces lydicus WYEC 108 (Actinovate 1SP), Streptomyces lydicus WYEC 108 1.3% + Fe 21.9% + Humic acid 47% (Actino-Iron 1.3SP).
Cây khoai tây bị héo xanh vi khuẩn, lá héo rũ, gốc thối nhũn.
3. Bệnh mốc sương (Phytophthora infestans): Mối nguy hại hàng đầu cho khoai tây
Triệu chứng:
- Trên lá: vết xanh tái, sau chuyển màu nâu đen, mặt dưới có lớp trắng xốp.
- Trên thân: vết nâu đen, lan rộng, thân thối mềm.
- Trên củ: vết nâu xám, lõm sâu, có lớp nấm trắng xốp.
Nguyên nhân: Nấm Phytophthora infestans.
Điều kiện phát triển: Thời tiết ẩm ướt, nhiệt độ thấp (18-22 độ C).
Biện pháp phòng trừ:
- Vệ sinh đồng ruộng, tiêu hủy lá bệnh.
- Chọn củ giống sạch bệnh.
- Trồng mật độ vừa phải, bố trí luống thoát nước.
- Bón phân cân đối.
- Sử dụng thuốc Mancozeb + Metalaxyl (Rinhmyn 680WP), Difenoconazole (Score 250EC), Trichoderma viride (Biobus 1.00WP), Copper hydroxide (Copperion 77WP)…
4. Bệnh héo rũ: Ba kẻ thù gây héo rũ đáng gờm
a. Héo rũ chết vàng (Fusarium oxysporum):
- Cây héo rũ, chết vàng, thường vào cuối giai đoạn sinh trưởng.
- Gốc thối, củ thối, mầm thui chết.
b. Héo rũ lở cổ rễ (Rhizoctonia solani):
- Cây con héo rũ, rễ và gốc có u sần sùi, màu nâu.
- Củ có vết nâu sẫm, cứng, có thể hình thành hạch nấm.
c. Héo rũ trắng gốc (Sclerotium rolfsii):
- Gốc có vết nâu nhạt, có tản nấm trắng xốp.
- Thân bị mục nát.
Biện pháp phòng trừ chung cho các loại héo rũ:
- Canh tác:
- Chọn giống sạch bệnh.
- Luân canh cây trồng.
- Không tưới nước quá nhiều.
- Trồng trên đất cao ráo.
- Hóa học: Sử dụng thuốc Ningnanmycin (Niclosat 2SL), Trichoderma viride (Biobus 1.00WP).
5. Bệnh ghẻ củ khoai tây (Actinomyces scabies): Ảnh hưởng đến chất lượng củ
Triệu chứng:
- Trên củ xuất hiện đốm nâu, lõm xuống, sần sùi, khô như gỗ.
Nguyên nhân: Nấm Actinomyces scabies.
Điều kiện phát triển: Nhiệt độ 25-30 độ C, môi trường kiềm.
Biện pháp phòng trừ:
- Không dùng củ bệnh làm giống.
- Luân canh cây trồng.
- Điều chỉnh pH đất (5.2-6.4).
- Ngâm củ trong dung dịch thuốc gốc đồng trước khi bảo quản.
Củ khoai tây bị bệnh ghẻ, bề mặt sần sùi, có đốm nâu lõm xuống.
6. Bệnh thối ướt củ khoai tây: Tác nhân gây thối hỏng củ khoai
Triệu chứng:
- Củ thối, ướt, có mùi hôi.
- Vỏ củ nâu sẫm, mềm, có thể có bọt nước màu vàng.
Nguyên nhân: Vi khuẩn Erwinia carotovora.
Điều kiện phát triển: Nhiệt độ 30-35 độ C, ẩm độ cao.
Biện pháp phòng trừ:
- Luân canh cây trồng.
- Xử lý đất bằng sunfat đồng.
- Ngâm củ trong nước vôi hoặc dung dịch Boocdo 1% trước khi bảo quản.
- Bảo quản nơi khô ráo, thoáng mát.
7. Bệnh thối khô củ khoai tây (Fusarium spp): Mối đe dọa trong quá trình bảo quản
Triệu chứng:
- Bề mặt củ có vết nâu hoặc xám, lõm xuống.
- Thịt củ thối, xốp, màu xám tro hoặc phớt hồng.
- Củ khô cứng, không nảy mầm được.
Nguyên nhân: Nấm Fusarium spp.
Điều kiện phát triển: Thời tiết nóng ẩm.
Biện pháp phòng trừ:
- Dùng củ giống sạch bệnh.
- Luân canh cây trồng.
- Thu hoạch cẩn thận, để riêng cây bị bệnh.
Kết luận
Việc nhận diện và phòng trừ kịp thời sâu bệnh hại là chìa khóa vàng để bà con nông dân đạt được năng suất và chất lượng cao trong canh tác khoai tây. Hy vọng bài viết đã cung cấp những kiến thức bổ ích, giúp bà con bảo vệ vụ mùa thành công. Hãy chia sẻ kinh nghiệm trồng và chăm sóc khoai tây của bạn bằng cách để lại bình luận bên dưới. Chúc bà con một vụ mùa bội thu!
